Ένα ταξίδι στον χρόνο με το παρελθόν να συνυφαίνεται σε έναν μελωδικό χορό με το παρόν και – γιατί όχι – το μέλλον. Αυτό μού έλεγε η διαρκώς ανήσυχη – μα κάπως τρυφερά κατευνασμένη – εσωτερική μου φωνή από τη στιγμή που αποβιβάστηκα από το αεροπλάνο και βρέθηκα στη Μυτιλήνη, την πρωτεύουσα ενός αυθεντικά όμορφου νησιού.
Στη Λέσβο των γραμμάτων και των τεχνών. Της ελευθερίας και του πολιτισμού – αλήθεια, μπορεί να υπάρχει πραγματικά το ένα χωρίς την αρωγή του άλλου; Ευτυχώς, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και οι άνθρωποι της – με επικεφαλής τον, για δεύτερη φορά εκλεγμένο, Κωνσταντίνο Μουτζούρη – δεν αναρωτιέται, αλλά απαντά. Με ευφυώς σχεδιασμένες δράσεις, πρωτότυπα και από τη ρούγα τους συντιθέμενα δρώμενα, καινοτομίες με ξεκάθαρο πολιτιστικό αποτύπωμα. Με πράξεις.
Η φετινή τους έμπνευση πατά στα ποιητικά λόγια της λυρικής Σαπφούς. Μίας εκ των εμβληματικότερων πλέον μορφών της αρχαιότητας, μοναδικής ίσως γένους θηλυκού που μέσα από το έργο της συνεχίζει να ζει ανάμεσά μας. Η επιλογή δεν είναι τυχαία. Γεννημένη τον 6ο αιώνα π.Χ. στην Ερεσό, η Σαπφώ θεωρείται – και είναι – ένα ποιητικό πρόσωπο που εμπνέει ακαδημαϊκούς και πανεπιστημιακούς σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Μία φιγούρα, ικανή να σαγηνεύσει μέσα από τις σωστά τοποθετημένες σε σειρά λέξεις της ακόμη και τον Πλάτωνα. Δύσκολος και απαιτητικός, ο ίδιος δεν παραδεχόταν τους ποιητές. Η Σαπφώ, όμως, τον γοήτευσε μέσα από την Τέχνη της, σε βαθμό τέτοιο που την αποκάλεσε τιμητικά “σοφή” και “δεκάτη Μούσα”.
Στα χνάρια της Ερεσού, ημέρα πρώτη
Ίσως, επειδή τα ποιήματά της θυμίζουν ηχώ πλούσια σε μελωδία και συναίσθημα. Η Σαπφώ είναι αισθαντική ποιήτρια. Διεγείρει με τον τρόπο της τις αισθήσεις, ηρεμεί με φιλήδονο τρόπο τον εγκέφαλο με την ανάγνωσή τους έργου της να λειτουργεί ως ένα μασάζ στους νευρώνες του ανθρώπινου μυαλού. Έτσι, την αποκωδικοποιώ. Η ίδια δεν απαρνείται τη φύση της, ούτε επαναπαύεται στις δάφνες του αδιαμφισβήτητου λυρικού ταλέντου της.
“Η Σαπφώ θεωρείται η μεγαλύτερη ποιήτρια όλων των εθνών και όλων των αιώνων, ενώ όταν αναφερόμαστε στην ποίησή της, καλό είναι να διαχωρίζουμε τον έρωτα από την υπερβολική αγάπη“, τονίζει ο καθηγητής Βερναρδάκης κατά τη διάρκεια μίας διεξοδικούς συζήτησης στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ερεσού. Ακαδημαϊκοί και πανεπιστημιακοί, επιστήμονες της κοινωνίας και της Τέχνης συζήτησαν, αντάλλαξαν απόψεις, μοιράστηκαν ερμηνείες και αξιολογήσεις με πρωταγωνίστρια τη Σαπφώ, τη ζωή και το αναλλοίωτο στον χρόνο έργο της. Ομιλήτριες η Sandra Boehringer, καθηγήτρια Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, η Τασούλα Καραγεωργίου, συγγραφέας μεταφράστρια ποιημάτων Σαπφούς, με θεματική: “Η Σαπφώ και το νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι” και η Laurie Laufer, καθηγήτρια στις ψυχαναλυτικές σπουδές (Université Paris Cité) με θεματική: “Οι ηρωίδες του μοντερνισμού“.
Από τη συζήτηση στην παράσταση και από το Πολιτιστικό Κέντρο στον Αρχαιολογικό Μουσείο της Ερεσού – ένα σημείο που το ολόγιομο θερινό φεγγάρι φωτίζει υποβλητικά και δύο γυναίκες (μάς) θερμαίνουν με τη ζέση του ταλέντου τους. Είναι η Μαρκέλλα Γιαννάτου, εκείνη που απαγγέλει ποιήματα της Σαπφούς με τη φωνή της να αναδεικνύεται σε συνοδοιπόρο ενός ταξιδιού που ενώνει το σήμερα, το χθες και το αύριο μέσα από τη νοσταλγική της χροιά και τη συνοδεία της Σταυρούλας Σπανού, μουσικού με καταγωγή από τη Λέσβο και ιδιαίτερη μαεστρία στο σαντούρι και στο πεντίρ. Η ματιά τους διεισδύει στη ψυχή μας και ξάφνου η – εκ πρώτης λαθεμένης ανάγνωσης – προσωπική ποίηση της Σαπφούς μετατρέπεται με τη συνοδεία μουσικού οργάνου σε αφορμή συλλογικών στοχασμών και μακριά από το “πεζό εγώ” προβληματισμών.
Η ιερότητα των Μέσων, ημέρα δεύτερη
Θα μπορούσε να πεις κανείς ότι η ουσία του χώρου συνοψίζεται στο όνομά του. Δεν θα είχε άδικο. Το Ιερό των Μέσων έχει κάτι από τη σπουδαιότητα και την αίγλη του της πρώτης πολυσύλλαβης λέξης της ονομασίας του (σ.σ. Ιερό). Λατρευτικός για τον Δία, τον Διόνυσο και την Ήρα, η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου για την παρουσίαση ενός δρώμενου άκρως θηλυκού, μα διαπεραστικό σε κάθε φύλο δεν θεωρείτο τυχαία.
Ο ήλιος είχε παραχωρήσει τη θέση του στην Πανσέληνο, με τις αρχαίες κολώνες να υψώνουν στο στέρεο ανάστημά τους στο παρασκήνιο του σημείου που η Στεφανία Γουλιώτη και η Λουκία Μιχαλοπούλου έμελλε να μας καταστήσουν κοινωνούς της αριστουργηματικής σύλληψής τους. Για την ακρίβεια, οι “Σιλουέτες” έφεραν τη σκηνοθετική ματιά και την κειμενική επιμέλεια της ταλαντούχας κυρίας Μιχαλοπούλου.
Στο Ιερό των Μέσων, οι “Σιλουέτες” σωματοποιήθηκαν στους μορφασμούς, τη βαθειά ερμηνεία και τα εκφραστικά μέσα της Στεφανίας Γουλιώτη. Μερικά δευτερόλεπτα ήταν υπεραρκετά για να δικαιώσουν εκείνους – ανάμεσά τους κι εγώ – που την αντιμετωπίζουν ως την κορυφαία ηθοποιό της γενιάς της. Η ερμηνεία της είχε δυναμισμό και οδύνη – εκεί που έπρεπε, ψυχή, αλήθεια, παλμό. Και σύντροφο την μαεστρικά ισορροπημένη Λουκία Μιχαλοπούλου.
Στις “Σιλουέτες” (σ.σ. ένας από τους εξυπνότερους και περιγραφικούς τίτλους δρώμενου που παρακολούθησα τη φετινή χρονιά), η γυναίκα και η πολύπλευση προσωπικότητά της βρίσκονται στο επίκεντρο μέσα από τους μύθους της Σαπφούς, της Αντιγόνης, της Κλυταιμνήστρας, της Φαίδρας. Μία σύμπραξη θηλυκή, με καρδιά οικουμενική.
Το κάστρο και η θάλασσα, ημέρα τρίτη
Το κάστρο της Μυτιλήνης θα μπορούσε να αποτελέσει από μόνο του στοιχείο πολιτιστικής επίσκεψης στο νησί της Λέσβου. Η ομάδα του Sappho Lesvos Festival το αξιοποιεί σωστά, μετατρέποντας σε ένα χώρο περιμετρικά και εντός του οποίου ποιείται εκείνο το μαγικό που ευφραίνει καρδίαν: Τέχνη.
Είναι σχεδόν διονυσιακό να παρακολουθείς ένα πολιτιστικό δρώμενο στο Κάστρο Μυτιλήνης, αυτόν τον αρχιτεκτονικά άρτιο χώρο που διακρίνεται για την αισθητική και την ιστορία του. Η εμπειρία γίνεται ακόμη καλύτερη όταν επιλέγεις τη σωστή στιγμή της ημέρας – εκεί ο ήλιος ολοκληρώνει την ημερήσια τροχιά του, δύοντας στα νερά της θάλασσας, καθώς και όταν εκείνη φέρει την υπογραφή της διεθνούς Julia Krahn. Αυτό είναι ένα σύντομο σχόλιο που είχα πριν γράψει πριν από μερικές εβδομάδες στη στήλη μου. Εξακολουθώ να το πιστεύω.
Το να αποκωδικοποιήσεις το διονυσιακού χαρακτήρα έργο της δεν είναι κάτι απλό. Απαιτούνται γνώσεις, υπόβαθρο, μα το σημαντικότερο: στοχοπροσήλωση. Το βλέμμα σου να ακολουθεί τις κινήσεις της και τον ρυθμό που η μουσική επιτάσσει. Η προσοχή να μην διασπάται – η αφαίρεση υπάρχει μόνο ως εικαστική μέθοδος. Για το “Hesperus – The Lost Child (Έπρεπε – Το χαμένο παιδί)“, η ταλαντούχα κυρία Krahn ερμηνεύει την ποιήτρια Σαπφώ ως σίβυλλα της εποχής. Αν και η ποίηση της Σαπφούς είναι φύσει ερωτική, η καλλιτέχνις δεν εστιάζει στον δυαδικό τρόπο συνύπαρξης που ο έρωτας αρέσκεται στο να συνθέτει, αλλά στο σύνολο. Κάπως έτσι, η ερμηνεία των ποιημάτων περνά μέσα από ένα οικουμενικό πρίσμα με αποδέκτη όλους εμάς και το σπίτι που μοιραζόμαστε: τον πλανήτη Γη. Υπάρχει ελπίδα ή κάποια στιγμή θα καταλήξουμε όλοι μία σταγόνα σε έναν απύθμενο ωκεανό;
Από τα εξώτερα στα ενδότερα. Εκεί που τρεις άντρες, με χιουμοριστική ματιά και stand up κόμεντι ιδιοσυγκρασία, διηγούνται ιστορίες από τη συμβίωση με τη μητέρα τους, άλλοτε αστείες, άλλοτε δύσκαμπτες, άλλοτε απλά συναισθηματικές. Όπως η σχέση του καθενός από εμάς με τη γυναίκα που τον έφερε στο σύμπαν. Είναι ο Λάκης Λαζόπουλος, ο Ζήσης Ρούμπος και ο Δημήτρης Χριστοφορίδης εκείνοι που αυτοσχεδίασαν επί σκηνής, στον κατάμεστο χώρο των Αποθηκών Σαπλιτζά του Κάστρου μιλώντας για τις μητέρες τους, τους πατεράδες τους και την οικογένεια σε μία stand-up comedy, με τίτλο “Μια μάνα του χθες, του σήμερα κι ένας πατέρας”. Και ξάφνου οι ψίθυροι αποκτούν ένταση και οι παύσεις γεννούν μία εκκωφαντική συνέχεια, όπως εκείνη που το νέο Sappho Lesvos Festival υπόσχεται να δίνει κάθε χρονιά. Τις εκδηλώσεις συντόνισε η δημοσιογράφος Μαρία Νικόλτσιου.
Στις δηλώσεις του, ο Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου, Κώστας Μουτζούρης, είναι ξεκάθαρος: “Το Φεστιβάλ της Σαπφούς θέλουμε να γίνει θεσμός και να εμπλουτιστεί τα επόμενα χρόνια και με άλλα δρώμενα και καλλιτέχνες. Είναι μια μοναδική ευκαιρία να αναδείξουμε τον πολιτιστικό πλούτο της Λέσβου και του Βορείου Αιγαίου“. Άλλωστε, ένας άνθρωπος που αποφεύγει τον διατυμπανισμό των επιτευγμάτων του, διαθέτει εσωτερικό πολιτισμό και εστιάζει στο είναι αντί του φαίνεσθαι έχει πολλά να προσφέρει. Γιατί, στο τέλος της ημέρας αυτό που έχουμε μέσα μας είναι ο πολιτισμός μας.
Υ.Γ. Τίποτα δεν θα ήταν ίδιο χωρίς τη Βασιλεία Ζερβού, τη Γωγώ και τη Μαίρη Αυγερινοπούλου.
Fin!
